«Մեզ մոտ հեղինակային իրավունքը դեռևս զարգացման փուլում է»
29.11.2019 | 03:37
Հայաստանյան գրադաշտի նորությունների, ձեռքբերումների ու առկա խնդիրների մասին զրուցել ենք «Զանգակ» հրատարակչության թարգմանական ծրագրերի ղեկավար և միջազգային կապերի պատասխանատու, բանաստեղծ, թարգմանիչ, գրականագետ ԱՐԹՈՒՐ ՄԵՍՐՈՊՅԱՆԻ հետ:
-Օրերս ավարտվեց Գրքի երևանյան փառատոնը՝ Բուքֆեստը: Ի՞նչ է դա՝ գրքի տո՞ն, տոնավաճա՞ռ, թե՞ գրող-ընթերցող-հրատարակիչ կապը ամրացնելու միջոց, համագործակցության հնարավորություն: Ձեր տպավորությունները փառատոնից ինչպիսի՞ն են:
-Բուքֆեստը մեկնարկեց երեք տարի առաջ՝ դրական լիցք հաղորդելով գրական դաշտին՝ թե՛ ընթերցողներին, թե՛ հրատարակիչներին, թե՛ գրողներին: Այս տարիներին հրատարակիչները կարողացան Բուքֆեստի միջոցով ներկայացնել իրենց կատարած աշխատանքը, ուսումնասիրել մեկը մյուսին, գնահատել նոր տենդենցները, ինչու՝ ոչ, այս փառատոնը նաև մրցակցություն մտցրեց հրատարակիչների միջև՝ դրական իմաստով: Իսկ մրցակցությունը միշտ անհրաժեշտ է՝ հրատարակվող գրքերի ծավալը մեծացնելու կամ նոր ուղղություններ զարգացնելու համար: Այս առումով կարծում եմ, որ շատ կարևոր է Բուքֆեստի գոյությունը, և վստահ եմ, որ դրա շարունակական ընթացքը միմիայն նպաստելու է հրատարակչական դաշտի կայացմանն ու զարգացմանը: Բայց անկախ նրանից, թե որքան հաջողված է տվյալ տարվա տոնավաճառը՝ լինի Ֆրանկֆուրտինը, Բոլոնիայինը, թե Հայաստանինը, պետք է հաջորդ տարի ինչ-որ բան փոխել, միշտ պետք է մտածել նորությունների մասին: Այս տարի գրքի երևանյան փառատոնում կային որոշակի նորամուծություններ: Ես դրական եմ գնահատում, բայց մի փոքր կցանկանայի հանրայնացումը մեծացվեր, ֆեյսբուք սոցցանցում ակտիվորեն գովազդվում էր, բայց, այսպես ասեմ, շենքից դուրս կարծես Բուքֆեստի մասին ոչ ոք չգիտեր: Օրինակ, Աբովյան փողոցում մի քանի գրախանութ կա, թերևս կարելի էր գրական ձևավորում տալ, պաստառներ փակցնել։ Քաղաքում մի փոքր տոնական շունչը պակասում էր: Նաև շենքային պայմանները, կարծում եմ, բավարար չեն:
-Ի՞նչ է պետք՝ գրահրատարակչական դաշտում հավասար մրցակցություն ապահովելու համար: Գրքի փառատոնին մասնակցել է 35 հրատարակիչ: Բայց առավել հայտնի են կամ շրջանառվում են մի քանի հրատարակչությունների անուններ:
-Իմ կարծիքով՝ փառատոնին մասնակցող նոր կամ ավելի փոքր հրատարակիչները խոշոր հրատարակչությունների կողքին ճնշվում են, որովհետև նրանց տեսականին փոքր է, սահմանափակ է և այլն: Աշխարհում ընդունված է՝ նման հրատարակիչների համար առանձին տեղ հատկացնել կամ մի փոքր այլ կերպ լուսաբանել, որպեսզի լրացվի օբյեկտիվ բացը (փոքր լինելը օբյեկտիվ է): Կարծում եմ, կարիք կա տարբեր հնարքներ կիրառելով՝ նրանց ավելի խոշոր պլան բերել: Ըստ էության, ի՞նչ է Բուքֆեստը: Խոշոր հրատարակչությունը կամ գրախանութը մեծ խնդիր չունեն իրենց ապրանքը վաճառելու, Բուքֆեստը շատ ավելի կարևոր է նոր սկսող գրողների, հրատարակիչների ու գրախանութների համար: Այս առումով նաև ցանկալի կլիներ ավելի շատ նոր անունների հանդիպել մրցանակակիր գրողների շարքերում:
-Իսկ ընդհանուր առմամբ՝ մեզանում կա՞ն բավարար պայմաններ առողջ մրցակցության համար:
-Այո, կան պայմաններ, պարզապես պետք է խելամիտ հաշվարկ անել: Տարեցտարի մրցակցությունը մեծանում է, ավելանում են գրախանութները, հրատարակչությունները: Վերջին տարիներին նկատում ենք՝ ոմանք շատ արագ մտան շուկա, ոմանք քայլ առ քայլ են մտնում: Իսկ հաջողության հասնելը, իմ գնահատմամբ, պայմանավորված է սեփական ուժերը ճիշտ օգտագործելով, դաշտը ուսումնասիրելով, ավելի ճկուն լինելով:
-Ի՞նչ կասեք գրահրատարակչական ոլորտում առկա ձեռքբերումների մասին, թեկուզ Ձեր հրատարակչության օրինակով:
-«Զանգակ» հրատարակչությունը վերջին վեց-յոթ տարիների ընթացքում հրատարակել է արտասահմանյան շուրջ 100 հեղինակների, որոնց գրքերը բավական մեծ տարածում ունեն ընթերցողների շրջանում, մենք ներմուծել ենք մի շարք անուններ, որոնք երբևէ հայերեն թարգմանված չեն եղել, ընդ որում, հրապարակել ենք հեղինակների, որոնք բեսթսելլերային կերպար ու ճանաչում ունեն աշխարհում: Իսկ դա նշանակում է՝ որոշակի չափով ավելի ֆինանսական ներդրում: Կարծում եմ` մեր ֆորմատային լուծումները նույնպես բավական տարբերվող են, օրինակ, մեծ՝ «ամերիկյան» ֆորմատի գրքերի հայերեն թարգմանությունը առաջին անգամ սկսել է կիրառել «Զանգակը» : «Զանգակի» բոլոր գրքերը` ձևավորման, տեսքի առումով շուկայում առանձնանում են: Կարևորում ենք թարգմանությունների որակը. շատ բծախնդիր ենք աշխատում, թեև հաճախ հանդիմանություն ենք լսում, որ դանդաղում է գրքի հրատարակումը:
«Զանգակը» մի շարք խոշոր հրատարակչությունների հետ մեծ դեր է ունեցել հեղինակային իրավունքների պահպանման հարցում: Այսօր գրական դաշտում 90 տոկոսով պահպանվում են հեղինակային իրավունքները, օնլայն տիրույթում գուցե մեկումեջ խախտումներ արվում են, բայց մենք փորձում ենք այդ մարդկանց բերել այն գիտակցության, որ հեղինակային իրավունքը ոչ թե քմահաճույք է, այլ հակառակը, առանց հեղինակային իրավունքի պահպանման ընթերցողը կարող է մեկ-երկու գիրք կարդալ, բայց երբ դրսից ընդհանրապես թույլ չտան իրենց հեղինակներին հրատարակել, ի վերջո, էլի տուժելու է այդ նույն ընթերցողը: Չի լինելու գիրք՝ գրքի պատշաճ տեսքով, եթե չպահպանվի հեղինակային իրավունքը: Եվս մի բան նշեմ, երբ ես էի ուսանող (2007-ին եմ ընդունվել համալասարան), հայերեն թարգմանված գրքեր գրեթե չկային կամ մեկ-երկուսն էին՝ վատ որակի թղթով, կասկածելի թարգմանությամբ: Այսօրվա ուսանողներին այնքան մեծ հնարավորություն է տրված, նրանք կարող են մտնել գրախանութ և օտար հեղինակների հսկայական գրականություն գտնել՝ տարբեր ձևաչափերի, տարբեր լեզուներից հոյակապ թարգմանությամբ և հաճելի տեսքով ու ձևավորմամբ: Եվ դա տեղի է ունեցել վերջին տասը տարիների ընթացքում, դեռ տասից էլ պակաս: Սրանք բոլորը ձեռքբերումներ են:
-Իսկ խնդիրնե՞րը:
-Խնդիրները շատ են, բայց հաղթահարելի: Այն է, ինչ ամբողջ աշխարհում, այսինքն, ինչպես ընթերցողների թիվն ընդլայնել, ընթերցողներին ավելի մոտեցնել գրքին: Ես կարծում եմ՝ մեր այսօրվա կարևոր խնդիրներից մեկը գրախանութային սեգմենտի ակտիվացումն է, որ ավելի գրավիչ լինեն ընթերցողների համար, միջոցառումներով ներկայանան: Օրինակ՝ Բուքֆեստի մասին խոսեցինք, լինեն նաև մի շարք այլ միջոցառումներ: Հաջող օրինակներ արդեն իսկ կան՝ «Գիրք նվիրելու օր», «Գրքախառնություն»: Մեծ խնդիր ունենք մարզերի հետ կապված. գրախանութները քիչ են, շատ տեղերում՝առհասարակ չկան: Պետք է քայլ առ քայլ մասնավոր սեկտորը՝ գրախանութները, հրատարակիչները ակտիվանան և մտնեն մարզեր, ինչը նույնպես կնպաստի ընթերցանության զարգացմանը:
-Բոլորովին վերջերս ընթերցողի սեղանին են դրվել Սթիվեն Քինգի «Փայլատակում», Չաք Փոլընիքի «Մարտակումբ» գրքերը: Դժվար չէ ընտրություն կատարելը, եթե մանավանդ տվյալ հեղինակն ունի մեծ թվով գրքեր:
-Ընտրություն կատարելը դժվար է, բայց կան շատ հայտնի անուններ, գրքեր, որոնք, այսպես ասած իրենք իրենց խնդրում են թարգմանել հայերեն: Ընտրությունը կատարում ենք՝ հիմնվելով հայտնի անունների վրա, միաժամանակ, տարբեր առաջարկներ ստանալով արտասահմանյան գրական գործակալություններից, հեղինակներից: Նաև ամեն տարի մասնակցում ենք միջազգային տոնավաճառների, մեծ տեսականի ենք տեսնում և կարողանում ենք տարվա ընթացքում ընտրություն կատարել:
-Դուք նշեցիք, որ Բուքֆեստը պետք է ուշադրություն դարձնի նոր հեղինակների, որպես հրատարակչություն՝ ինչ եք անում այս առումով՝ փորձու՞մ եք նոր անուններ գտնել, ներկայացնել մեր հեղինակներին ներսում և դրսում:
-«Զանգակը» հայ հեղինակներին հրատարակելու մասով ավելի զգուշավոր է գործում: Ինչո՞վ է պայմանավորված, պարզապես ամեն հրատարակչություն շուկայում ունի իր աշխատաոճը, աշխատանքային առաջնահերթություններն ու մարտավարությունը: Անհնար է ամեն ինչ անել. յուրաքանչյուր հրատարակչություն ունի որոշակի ուղղվածություն: Աշխարհում ընդունված պրակտիկա է. օրինակ, կան հրատարակչություններ, որ հրատարակում են 12-13-էջանոց մանկական գրքեր: Եթե դու նրանց ներկայացնես քո շատ հանճարեղ վեպը, կասեն, որ մենք պարզապես դրանով չենք զբաղվում: Ամեն բիզնես ընտրում է իր ուղղություններն ու զբաղվում դրանցով: Այս պահին մենք առաջնահերթությունը տալիս ենք թարգմանական գրականությանը, մանկական գրականությանը և դասագրքերին: Ժամանակ առ ժամանակ անդրադառնում ենք ժամանակակից հեղինակների. իմ «Թռչող տունը» բանաստեղծությունների գիրքն է հրատարակվել, Հենրիկ էդոյանի, Վահե Արսենի բանաստեղծական ժողովածուները, Դիանա Համբարձումյանի վեպը: Հնարավոր է մեկ-երկու տարի հետ որոշակի փոփոխություններ լինեն, ճյուղավորում լինի կամ նոր ուղղություններ զարգանան: Սակայն այս պահին հայ գրողերին ներկայացնում ենք ավելի սահմանափակ ընտրողականությամբ:
-Մի վերջին հարց՝ հեղինակային իրավունքի հետ կապված: Մինչ թարգմանական բումը սկսվելը՝ արտասահմանյան շատ հեղինակների ծանոթացել ենք մամուլում արված թարգմանություններով: Մեկ-երկու գործով հեղինակին ներկայացնելիս նու՞յնպես խստորեն պետք է պահպանել հեղինակային իրավունքը, և արդյո՞ք մատչելի է դա:
-Հեղինակային իրավունքի կայացման հարցում ուրիշ երկրներում տարատեսակ վեճեր, դատավարություններ են եղել, և այդ հարցերի պատասխանն արդեն կա: Երբեմն շատ պարզ պրոցես է. պետք է դիմել հեղինակային իրավունքի տիրոջը, բացատրել, որ շահույթ չես հետապնդում, կամ հետապնդում ես նվազագույն շահույթ, հրապարակելու ես այսքան հատված գրքից կամ այսինչ քանակի գործ: Նման դեպքերում, եթե գործունեությունն իրոք գրական/հանրայնացման նպատակ է հետապնդում, մերժում հազվադեպ է լինում, թեպետ դեպքեր գիտեմ, որ մերժել են, բայց ընդունված է կարգը պահպանել: Դա ավելի հարգալից վերաբերմունք է թե՛ տվյալ պարբերականի հանդեպ, թե՛ հեղինակի, թե՛ ընթերցողի և թե՛ օրենքի: Միևնույն ժամանակ՝ ձևավորվում է մշակույթ, որ եթե մարդը մի բան ստեղծում է, լինի դա երգ, գիրք, հոդված, մեկ ուրիշը այդ մարդու մտավոր արդյունքից, առանց նրան տեղյակ պահելու կամ փոխհատուցելու՝ չվերցնի պատճենի կամ օգտագործի: Սա շատ կարևոր է հարաբերությունների ձևավորման համար: Մեզ մոտ հեղինակային իրավունքը դեռևս զարգացման փուլում է, երբ խոշոր խաղացողները այն պահպանում են, դաշտը կարգավորվում է, մյուսները հետևում են այդ միտումին:
-Խախտումների դեպքում երկիրը կարո՞ղ է տուժել:
-Հնարավոր է, որովհետև դու համարվում ես ռիսկային երկիր, ոչ վստահելի գործընկեր, տուժում է երկրի հեղինակությունը, իսկ սա իրոք կարևոր է: Մեր գրադաշտում եղել են նման դեպքեր: Եթե ամբողջ աշխարհում խաղի կանոններ կան, պետք է հետևել դրանց: Երբ դու փոքր ես, դեռ անտեսանելի կարող ես լինել մեծ մասշտաբի վրա, սակայն եթե ցանկություն ունես մեծանալու, լավ կլինի ընդամենը մի նամակ գրել հեղինակային իրավունքի սեփականատիրոջը:
Զրուցեց
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԸ
Հեղինակի նյութեր
- Պատմության վկաները
- Վերացող ծաղիկներ
- Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
- «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
- «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
- «Դրսից մեզ վրա կարող են ազդել միայն ներսի գործիքներով»
- «Երեսուն տարի ձգվեց մեր անկախության պատմությունը, մենք շահեցի՞նք»
- Մշակույթը հեռվից հեռու պահպանելու հույսով
- Անիմացիան, աշխարհն ու մենք
- «Մեր տարածքները փոքրացան, որովհետև այդպես էլ չհասկացանք, որ պետք է խմենք մեր բաժակով»
- Արվեստի ուժը
- Նոր մատենաշարը ներկայացնում է արևմտահայ և սփյուռքյան գրողների
- Բեմը կենդանություն է ստանում առայժմ միայն մանուկների համար
- «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
- Համաշխարհային դասականների ստեղծագործությունները՝ դուդուկով
- «Բնակչությունը պատրաստ չէ, բայց տարվում են աշխատանքներ»
- Ամանորի գիշերը դիմավորելու են եկեղեցում
- «Ջազի մեջ զգացվում է ապրածդ ժամանակաշրջանը»
- «Եթե չլիներ Փելեշյանը, կարծում եմ, դեռևս գտած չէի լինի կինոյում իմ ուղին»
- «Հուշարձաններն այդ տարածքների պատկանելության անձնագրերն են»
Մեկնաբանություններ